Autor: Karolina Rybkowska

„Paradoksalnie błędy medyczne najczęściej popełnia personel już doświadczony. Zastanawiające jest również, że dotyczą one bardzo podstawowych kwestii, gdzie obowiązujące wytyczne są jednoznacznie określone, np. świadczenia z zakresu naczyniowo-infuzyjnego czy leczenia ran” – mówi w rozmowie z Evereth News dr n. o zdr. Paweł Witt, Prezes Polskiego Towarzystwa Pielęgniarek Anestezjologicznych i Intensywnej Opieki, biegły sądowy z zakresu pielęgniarstwa.

Zgodnie z ustawą o zawodzie pielęgniarki i położnej z dnia 15 lipca 2011 r. profesja pielęgniarki lub położnej jest dzisiaj zawodem samodzielnym, który polega na udzielaniu świadczeń medycznych, a w szczególności:

• rozpoznawaniu warunków i potrzeb zdrowotnych pacjenta;
• rozpoznawaniu problemów pielęgnacyjnych pacjenta;
• planowaniu i sprawowaniu opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem;
• samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych;
• realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji;
• orzekaniu o rodzaju i zakresie świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych;
• edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.

Zakres odpowiedzialności zawodu pielęgniarki lub położnej bywa bardzo szeroki, zatem muszą one liczyć się z konsekwencjami popełnionego błędu czy źle podjętą decyzją. Odpowiedzialność za popełnienie błędu medycznego przez pielęgniarkę dzieli się na: zawodową, cywilną i karną.

Jaką odpowiedzialność za błąd medyczny ponosi personel pielęgniarski?

Jeżeli dojdzie do naruszenia zasad wykonywania zawodu, etyki zawodowej lub praw pacjenta, personel pielęgniarski lub położniczy musi liczyć się z konsekwencjami w ramach odpowiedzialności zawodowej, takimi jak upomnienie, nagana czy zawieszenie prawa wykonywania zawodu.

Jak wskazuje dr n. o zdr. Paweł Witt, biegły sądowy z zakresu pielęgniarstwa, wobec pielęgniarek najczęściej prowadzone są sprawy cywilne, o charakterze majątkowym. Oznacza to, że pielęgniarka lub położna, która dopuściła się błędu, jest zobowiązana do zadośćuczynienia finansowego względem pacjenta lub jego rodziny. Odpowiedzialność cywilna pielęgniarki realizowana jest w ramach ubezpieczenia OC, które jest obowiązkowe dla każdego członka personelu medycznego, który zatrudniony jest w ramach umowy cywilno-prawnej czyli tzw. „kontraktu”. Dlatego pielęgniarki nie pokrywają szkody z w własnych środków, a odszkodowanie pacjentowi poszkodowanemu wypłaca ubezpieczyciel (jeżeli pielęgniarka nie popełniła rażącego błędu medycznego). Odpowiedzialność za błąd medyczny ponosi również szpital, w którym pielęgniarka lub położna zatrudniona jest na umowę o pracę. W przypadku kontraktu – za całość roszczeń solidarnie odpowiadają zarówno szpital, jak i pielęgniarka. Zdarza się, że placówka medyczna lub ubezpieczyciel odmawiają przyjęcia odpowiedzialności za dany błąd. Sprawa trafia wówczas do sądu cywilnego.

Za nieumyślne spowodowanie śmierci pacjenta, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, narażenie pacjenta na bezpośrednią utratę życia lub zdrowia, pielęgniarki i położne ponoszą odpowiedzialność karną, która oznaczać może pozbawienie lub ograniczenie wolności lub grzywnę. Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa zgłaszane jest na policję lub do prokuratury i skutkuje wszczęciem postępowania karnego w sądzie.

Jakie błędy najczęściej popełniają pielęgniarki?

Błąd medyczny pielęgniarki polega na zachowaniu niezgodnym z zasadami wiedzy medycznej lub z zachowaniem niezgodnym z powszechnie zaakceptowanym. Dr Witt wskazuje, że obecnie coraz częściej dochodzi do popełnienia błędu pielęgniarskiego.

– Z mojego doświadczenia wynika, że pielęgniarki najczęściej popełniają błędy medyczne z powodu przemęczenia i zbytniego obciążenia pracą. Wynika to m.in. z obecnie panujących niedoborów personelu pielęgniarskiego. Paradoksalnie tych błędów najczęściej dopuszcza się personel już doświadczony. Zastanawiające jest również, że dotyczą one podstawowych kwestii pracy, gdzie obowiązujące wytyczne są jednoznacznie określone, np. świadczenia z zakresu naczyniowo-infuzyjnego czy leczenia ran – podkreśla ekspert.

Przykładowe błędy pielęgniarskie mogą dotyczyć wykonania iniekcji z użyciem innego preparatu, niż wskazano w zaleceniu lekarskim, niedokładnego przeliczenia narzędzi chirurgicznych po zabiegu operacyjnym i/lub materiału opatrunkowego, nieprawidłowo ustawionej temperatury w inkubatorze, błędów w dokumentacji medycznej czy nieodnotowania nieprawidłowości w dokumentacji procesu leczenia pacjenta.

Błąd organizacyjny, czyli kiedy winę ponosi placówka medyczna

Nie zawsze jednak za błędy medyczne są odpowiedzialni pracownicy. Zdaniem dr. Witta często wynikają one również z niedociągnięć kadry zarządzającej danej placówki medycznej.

– To pracodawca jest zobowiązany do tego, by zapewnić pielęgniarkom bezpieczne środowisko pracy. Dochodzi do zdarzeń rozpatrywanych w charakterze błędu medycznego, który wynika np. z braku sprzętu czy niesporządzenia odpowiednich procedur przez pracodawcę. W takich sytuacjach trudno jest wskazywać personel medyczny jako jedynego winowajcę. Sąd widząc dowody wskazujące na nieodpowiednią organizację pracy czy niezapewnianie bezpieczeństwa personelu pielęgniarskiego, nie orzeka winy oskarżonej pielęgniarki. Wtedy karę ponosi pracodawca – podkreśla biegły sądowy.

Do błędu organizacyjnego dochodzi, gdy poważny uszczerbek na zdrowiu bądź śmierć pacjenta powstała na skutek złej organizacji pracy lub niewłaściwego postępowania, np. w związku z niepoprawnymi decyzjami kierowników zespołu (ordynatorów oddziałowych, dyrektorów, pielęgniarek naczelnych). Decyzje te mogą dotyczyć m.in. oddelegowania do pracy zbyt małej liczby personelu pielęgniarskiego czy wyposażenia oddziałów w wadliwy sprzęt i aparaturę medyczną.

Czy praca pielęgniarki wiąże się z dużą odpowiedzialnością?

Jak wskazuje dr Witt pielęgniarki i położne powinny pracować zgodnie z posiadaną wiedzą i na bieżąco ją aktualizować. Ekspert zaznacza, że personel zawsze podpisuje zobowiązanie dotyczące pracy zgodnie z danymi procedurami, co oznacza, że musi się do nich bezwzględnie stosować.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o zawodach pielęgniarki położnej: „pielęgniarka i położna wykonują zawód, z należytą starannością, zgodnie z zasadami etyki zawodowej, poszanowaniem praw pacjenta, dbałością o jego bezpieczeństwo, wykorzystując wskazania aktualnej wiedzy medycznej oraz pośrednictwo systemów teleinformatycznych lub systemów łączności”.

Dr Witt wskazuje jednocześnie, że obecnie jest mało aktów prawnych, które w jednoznaczny sposób regulują, to co należy do obowiązków personelu pielęgniarskiego.

– Należy zauważyć, że obecnie brakuje również odpowiedniej liczby personelu do pracy, a regulacje finansowe dotyczące tego zawodu nie są aktualnie zadowalające. Dlatego pielęgniarki pracują ponad normę, na kilku etatach, kilkaset godzin miesięcznie. W konsekwencji, przemęczenie jest jednym z głównych czynników, które zwiększają ryzyko popełnienia błędu medycznego – dodaje biegły sądowy.

Źródło: Evereth News, eim.waw.pl, bladlekarza.com, lexlege.pl, NIPiP

S. Marczewska, Z. Kopański, Błąd medyczny związany z wykonywaniem zawodu pielęgniarki, Journal of Public Health, Nursing and Medical Rescue, No. 4/2012, str. 14-21

PRZECZYTAJ POPRZEDNI TEKST Z CYKLU #ZAWÓDPIELĘGNIARKA: