Zakażenia organizmu w okresie noworodkowym są istotnym zagrożeniem dla życia, ale przede wszystkim dla zdrowia dziecka. Według ekspertów każdego roku na świecie w wyniku sepsy umiera 6-8 mln osób. O tym jak wygląda diagnostyka i leczenie sepsy u noworodków i wcześniaków w rozmowie z Evereth News wyjaśnił prof. dr hab. n. med. Ryszard Lauterbach konsultant wojewódzki w dziedzinie neonatologii, kierownik oddziału Klinicznego Neonatologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.
Evereth News, Natalia Janus: Na oddziale, którym Pan kieruje rodzą się dzieci z masą ciała poniżej 1000 gramów. Dlaczego tak małe dzieci, wcześniaki są bardziej narażone na zakażenia?
Prof. dr hab. n. med. Ryszard Lauterbach: – Nie chodzi tu o masę ciała, a długość trwania ciąży. Każdy tydzień poza łonem matki zmniejsza odpowiedź immunologiczną. Transport przeciwciał u tak małych dzieci jest praktycznie znikomy, dopiero wyraźnie powiększa się w późniejszym okresie ciąży. Odpowiedź immunologiczna u takiego małego płodu kształtuje się inaczej niż u dziecka urodzonego już po okresie rozwoju wewnątrzmacicznego. Odpowiedź nie polega głównie na aktywacji limfocytów TH 1, jak to się dzieje po urodzeniu, a TH 2 – chodzi o zachowanie ciąży, o brak tworzenia się odpowiedzi immunologicznej przeciwko tkankom płodu i matki.
Jest Pan twórcą nowatorskiej koncepcji leczenia sepsy u noworodków. Na czym ona polega?
– Wszyscy mówią o tym, że sepsę należy leczyć antybiotykami, a później udowadniają w patomechanizmie, że najważniejszym czynnikiem jest odpowiedź zapalna. Jak przystępują do leczenia sepsy zapominają o leczeniu odpowiedzi zapalnej. Natomiast w mojej koncepcji, zw. trójkątem krakowskim znajdują się takie czynniki jak infekcje, które dają odpowiedź zapalną, ta natomiast powoduje zaburzenia krzepnięcia, a to wszystko skupia się na układzie mikrokrążenia i powoduje uszkodzenia perfuzji zarówno w dużych i małych narządach, co zdecydowanie pogarsza rokowanie w sepsie. Oprócz antybiotyków, eradykacji bakterii równocześnie musimy dbać o zmniejszenie odpowiedzi zapalanej, ograniczenie zaburzeń w układzie krzepnięcia oraz stosowanie profilaktyki w układzie mikrokrążenia.
Jakie są objawy zakażenia u noworodka?
– Objawy zakażenia organizmu uzależnione są od tego, z jakim noworodkiem mamy do czynienia. Zupełnie inaczej będą wyglądać objawy u noworodka donoszonego, a zupełnie inaczej u takiego, który ma 500 gramów. Z uwagi na to, że są one bardzo nieswoiste i niekoniecznie muszą od razu wskazywać na zakażenie, zawsze bierzemy pod uwagę potencjalne ryzyko sepsy. Czas jest tutaj niezwykle ważnym czynnikiem. Im później zareagujemy i zaczniemy działać, tym większe ryzyko wystąpienia zmian oraz spustoszenia w tak małych organizmach.
Jakie są procedury, jeżeli dojdzie do zakażenia u noworodka?
– Jest sporo badań, które pozwalają ocenić zagrożenie. Przede wszystkim badamy odpowiedź zapalną w postaci odczynu prokalcytoniny czy białka CRP, badamy zaburzenia w układzie krzepnięcia oraz oceniamy poziom Interleukiny-6. Są takie sytuacje, w których możemy potwierdzić narastanie objawów zapalnych. Wiadomo wówczas, że już wtedy mogą powstawać zaburzenia w układzie krzepnięcia. Poza tym badamy perfuzję, która po uciśnięciu na mostku mierzy czas napływu krwi do kapilarów, a także bardzo często badamy równowagę kwasowo-zasadową.
Jakie są przyczyny wystąpienia zakażenia u noworodków i wcześniaków?
– Najbardziej boimy się powikłań dotyczących ośrodkowego układu nerwowego, bo jak wiemy sepsa to olbrzymia odpowiedź zapalna. Wcześniaki charakteryzują się przede wszystkim bardzo nasiloną odpowiedzią zapalną. Reagują bardzo szybko, w sposób gwałtowny, zupełnie inaczej niż u noworodków urodzonych o czasie. Kiedyś uważano, że odpowiedź zapalna u wcześniaków jest słaba, a był to bardzo błędny pogląd na to co dzieje się naprawdę w organizmie dzieci urodzonych przedwcześnie. Pomimo tego, że pewne mechanizmy działają u nich wolniej, są też inne, które stymulują tą odpowiedź zapalną wielokrotnie i doprowadzają do uszkodzenia narządu, który jest najbardziej podatny – a mianowicie mózgu.
Jak zdiagnozować sepsę u noworodka?
– Leczenie zakażeń u noworodków polega przede wszystkim na eradykacji bakterii dobrze dobranym antybiotykiem, a następnie na wygaszeniu procesu zapalnego i zaburzeń krzepnięcia oraz poprawie perfuzji krwi na obwodzie.
Czy noworodki u których wystąpiła sepsa mają szansę na przeżycie?
– Mamy dwa rodzaje sepsy, wczesna i późna, które różnią się zdecydowanie szansą na przeżycie. Do zgonów zdecydowanie częściej dochodzi w przypadku sepsy wczesnej. Natomiast u dzieci z sepsą późną, która jest wywołana przez bakterie gram dodatnie, umieralność jest zdecydowanie mniejsza. Oba rodzaje różnią się rodzajem bakterii i zaawansowaniem procesu zakażenia. Sepsa wczesna zazwyczaj rozwija w pierwszych trzech dobach życia, ale bardzo często zaczyna się jeszcze w łonie matki. Z uwagi na zaawansowanie procesu zakażenia, z leczeniem wkraczamy na różnym etapie. Rozpoczęcie leczenia na późnym etapie zdecydowanie zmniejsza szanse na przeżycie.
Jak uniknąć zakażenia organizmu noworodków i wcześniaków?
– Robimy wszystko, by uniknąć sepsy. Ale z uwagi na to, że dziecko urodzone przedwcześnie kolonizuje się różnymi bakteriami, które muszą być wszędzie, m.in. w przewodzie pokarmowym, najprostszym miejscem pochodzenia sepsy jest przewód pokarmowy. Wynika to przede wszystkim z niedojrzałości przewodu pokarmowego, z jego nieszczelności, co powoduje, że bakterie mogą przedostać się drogą translokacji do układu limfatycznego i krwionośnego.
Wówczas, to wcale nie musi być sepsa spowodowana wprowadzeniem jakiejś bakterii z zewnątrz, a może wynikać z faktu, iż dziecko przechodząc przez kanał rodny skolonizowało się bakteriami, które znajdują się w okolicy moczowo-płciowej u mamy. Nie zawsze są to bakterie, które kolonizują przewód pokarmowy. W różnych sytuacjach, oprócz kolonizacji może dochodzić do szybkiego namnażania i translokacji tych bakterii przez nieszczelne ściany jelit, dodatkowo zmienione niedotlenieniem i stanem zapalnym.
PRZECZYTAJ POPRZEDNI TEKST Z CYKLU #PORADNIKPOŁOŻNEJ:
