„W przebiegu kinezjofobii pacjent interpretuje bolesne doświadczenie jako zagrożenie. Skutkuje to przekonaniem, że aktywność fizyczna zwiększy ból albo spowoduje kolejne obrażenia i niedogodności” – o tym, czym jest kinezjofobia oraz jak wpływa na rehabilitację kardiologiczną opowiada w rozmowie z EverethNews.pl dr hab. n. med. Agnieszka Młynarska, prof. Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (SUM) w Katowicach, Kierownik Katedry Pielęgniarstwa oraz pracownik Oddziału Elektrokardiologii Górnośląskiego Centrum Medycznego im. prof. L. Gieca SUM w Katowicach.

Anna Łodzińska, Evereth News: Czym jest kinezjofobia i jak wpływa na codzienne funkcjonowanie pacjentów?

Prof. Agnieszka Młynarska: – Kinezjofobię można definiować na kilka sposobów – m.in. jako nadmierny lub irracjonalny lęk przed ruchem, lub aktywnością fizyczną. Zaburzenie to wynika z poczucia bezbronności, np. z powodu wcześniejszego bolesnego urazu i strachu przed kolejnym urazem. Kinezjofobia jest również uważana za centralny czynnik w procesie rozwoju bólu – od ostrego do przewlekłego.

W przebiegu tego schorzenia u pacjentów opisywane są modele unikania strachu/bólu. Bolesne doświadczenia interpretowane są przez pacjenta jako zagrożenie, co generuje przekonanie, że aktywność fizyczna spowoduje albo większy ból, albo ponowne konsekwencje związane z pewnymi niedogodnościami bądź nieprzyjemnymi odczuciami, których pacjent doświadczył w przeszłości. Oczywiście, w miarę upływu czasu, kiedy lęk trwa już dłuższy czas, może prowadzić do niepełnosprawności, depresji, a także dodatkowo zwiększa niechęć pacjenta do aktywności fizycznej. Taki stan często doprowadza do wycofania społecznego, ponieważ pacjenci np. nie wychodzą z domu.

Bardzo często na rozwój kinezjofobii u pacjentów składa się wiele czynników, takich jak: emocjonalny, psychologiczny i fizyczny, np. wiek. Kinezjofobia jest złożonym problem, który jeszcze nie jest dobrze rozpoznany wśród pacjentów z chorobami kardiologicznymi.

Jakich pacjentów najczęściej dotyka to zaburzenie?

– Najczęściej kinezjofobia dotyka starszych pacjentów. Zmniejszenie aktywności fizycznej wśród tej grupy społecznej jest szczególnie niebezpieczne i niesie za sobą poważne konsekwencje.

Czy kinezjofobia jest również diagnozowana wśród dzieci?

– W swojej praktyce zajmuję się głównie przypadkami kinezjofobii u osób starszych, dlatego trudno mi powiedzieć, jak to schorzenie wygląda u młodszych pacjentów. Jeśli chodzi o literaturę, to ciężko jest znaleźć przypadki kinezjofobii u najmłodszych. Myślę, że wynika to z tego, że dzieci mają inne podejście do ruchu. Są odważniejsze i z chęcią poznają świat.

Jakie konsekwencje niesie za sobą kinezjofobia dla zdrowia człowieka? Jak wpływa ona na organizm?

– U pacjentów z kinezjofobią może pojawiać się obniżona siła mięśniowa. Wydolność będzie malała, co skutkować będzie tym, że szybciej będą się męczyć, więc nie będą chcieli podejmować żadnego ruchu. Niezależnie od wieku brak aktywności fizycznej przyczynia się do pogorszenia stanu zdrowia. W następstwie będziemy mieli do czynienia ze złym samopoczuciem, zmęczeniem.

Brak wysiłku fizycznego negatywnie wpływa nie tylko na fizyczność człowieka, jak również na stronę psychiczną i emocjonalną. Konsekwencje mogą być bardzo poważne, szczególnie dla pacjentów w starszym wieku z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Dłuższe unieruchomienie może powodować niekorzystne starzenie się, które może prowadzić do niepełnosprawności i ograniczonej ruchomości ciała.

Musimy pamiętać o tym, że aktywność fizyczna jest uznawana za wyznacznik zdrowia, nie tylko u osób starszych, ale również u młodych i zdrowych. Zalecenia prewencji chorób układu serca i naczyń kładą duży nacisk na aktywność fizyczną. Połączenie odpowiedniego leczenia chorób sercowo-naczyniowych z wysiłkiem fizycznym, oczywiście dostosowanym do możliwości pacjenta, powoduje dobre funkcjonowanie organizmu fizycznie i psychicznie.

Czy u pacjenta, który nie doznał bolesnego urazu, również może wystąpić kinezjofobia?

– Kinezjofobia głównie dotyka pacjentów po przebytej kontuzji, jednak nie dotyczy tylko tej grupy chorych. Literatura podaje, że mamy różne przyczyny braku aktywności fizycznej. Można mówić tu o barierach indywidualnych, niezależnych, wewnętrznych, jak również zewnętrznych.

Niekiedy lęk może być spowodowany bólem w klatce piersiowej, który pojawił się po aktywności fizycznej. U starszych osób najczęściej katalizatorem wystąpienia kinezjofobii jest upadek, który powoduje strach przed kolejnym urazem. Dochodzi wówczas do zaburzeń funkcji ruchu, zaburzeń prawidłowej postawy ciała, co powoduje, że ryzyko upadku jest zwiększone. Tak samo, jak w przypadku chorób sercowo-naczyniowych, jeśli pacjent odczuwał jakieś dolegliwości bólowe, miał zawroty głowy, upadł, miał przypadek omdlenia lub wzrost ciśnienia tętniczego związanego z aktywnością fizyczną, to może to doprowadzić do tego, że chory nie będzie więcej chciał być aktywny fizycznie. Pojawi się u niego lęk przed sportem i ruchem.

Na kinezjofobię narażeni są także pacjenci po zabiegach kardiochirurgicznych. Chorzy mogą zmagać się z lękiem związanym z dolegliwościami bólowymi w klatce piersiowej, jak również zmianami, które będą występowały w kończynach dolnych.

Jak rozpocząć leczenie kinezjofobii?

– Punktem wyjścia jest rozmowa. Na początku specjaliści powinni zdobyć wiedzę dotyczącą przyczyn kinezjofobii. Trzeba się dowiedzieć, czemu pacjent unika aktywności fizycznej, jakie są tego przyczyny. Niekiedy pacjent prowadził mało aktywny tryb życia jeszcze przed wystąpieniem choroby sercowo-naczyniowej.

Kinezjofobia jest złożonym problemem, dlatego wymaga zaangażowania pełnej gamy specjalistów – od dietetyków, przez fizjoterapeutów, pielęgniarki, jak również psychologów. Taka kompleksowa opieka będzie najbardziej skuteczna. Jeśli podejrzewamy kinezjofobię, należy ją dokładnie zdiagnozować. Nie robi się tego powszechnie. Jeszcze! Widzimy coraz większe zainteresowanie tym tematem wśród specjalistów, dlatego mam nadzieję, że niedługo w procesie rehabilitacji kardiologicznej powszechne będzie diagnozowanie i leczenie kinezjofobii.

Dlaczego w leczeniu kinezjofobii, a także w procesie rehabilitacji kardiologicznej, tak ważne jest zaangażowanie specjalistów różnych dziedzin, m.in. fizjoterapeutów, pielęgniarek, psychologów?

– Przede wszystkim leczenie polega na pracy z pacjentem, ale jedną z najważniejszych rzeczy jest potraktowanie pacjenta jako naszego partnera w rehabilitacji kardiologicznej i przekonanie go, że jest najistotniejszym elementem tego procesu. Chory musi być chętny do pracy, ponieważ bez motywacji nie ma żadnej możliwości zmiany. Współpraca z całym zespołem i pacjentem jest kluczem do rozpoczęcia terapii strachu przed ruchem. Jeśli pacjent poczuje, że nie jest z tym sam, że ma oparcie, że jesteśmy blisko niego, że w każdym momencie może na nas liczyć, będzie podejmował aktywność fizyczną, oczywiście stopniowo, jednak ten lęk będzie się zmniejszał. Najgorsze co może się zdarzyć, to moment, w którym pacjent nie będzie miał zaufania do zespołu terapeutycznego. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji, kinezjofobia się nasilili i aktywności fizycznej nie będzie, za to choroba będzie postępowała.

Agnieszka Młynarska podczas 26. Sympozjum Sekcji Rehabilitacji Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku wystąpi w trakcie sesji „Dlaczego niektórzy pacjenci nie mają postępów w rehabilitacji?”. Ekspertka wygłosi wykład pt. „Kinezjofobia”. Zapraszamy do zapoznania się z całym programem merytorycznym konferencji.

26. Sympozjum Sekcji Rehabilitacji Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku odbędzie się w dniach 11-13 maja 2023 r. Serdecznie zapraszamy do rejestracji na stronie: rehabilitacja2023ptk.pl.

Artykuł Strach przed aktywnością fizyczną. Czym jest kinezjofobia? Wywiad z prof. Agnieszką Młynarską pochodzi z serwisu Evereth News.