Personel medyczny jest grupą zawodową szczególnie narażoną na kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi. Rocznie dochodzi do ponad 37 tys. przypadków zranień wśród pracowników ochrony zdrowia. W 2013 r. wprowadzono obowiązek natychmiastowego raportowania o każdej takiej sytuacji, jednak jak wynika z najnowszej analizy NIK, skala tego problemu jest mocno niedoszacowana. Dlaczego?
Na zarażenie jakimi chorobami narażony jest personel medyczny?
Personel medyczny jest szczególnie narażony na kontakt z materiałem zakaźnym podczas zabiegów, w wyniku których dochodzi do przerwania ciągłości skóry pacjenta. Ryzyko występuje jednak także w trakcie wykonywania rutynowych procedur, np. pobierania krwi czy wykonywania iniekcji. W przeważającej liczbie przypadków (ponad 78 proc.) do ekspozycji przezskórnej dochodzi przez kontakt z zużytą igłą, rzadziej skalpelem.
Podczas udzielania świadczeń medycznych pracownicy ochrony zdrowia mają styczność z m.in. grzybami, pierwotniakami, wirusami czy chorobotwórczymi bakteriami przenoszonymi we krwi lub innych płynach ustrojowych. Konsekwencją skaleczenia zanieczyszczonym sprzętem medycznym może być m.in. rozwój wirusowego zakażenia wątroby typu B lub C. W przypadku jednokrotnego zakłucia się skażoną igłą ryzyko zakażenia HBV wynosi ok. 10-30 proc. (w zależności, czy pracownik był szczepiony), natomiast HCV – 1,8-10 proc. Zranienie może również skutkować zakażeniem HIV – ryzyko szacuje się na ok. 0,3 proc.
Jak często dochodzi do skaleczeń ostrymi narzędziami medycznymi?
Według raportu NIK z 2020 roku każdego dnia w Polsce dochodzi do około 100 zranień wskutek używania sprzętu medycznego. W skali roku to około 37 tys. przypadków. W raporcie podkreślono jednak, że nie każda taka sytuacja jest zgłaszana przełożonemu. Zgodnie z szacunkami zranienie, do którego doszło podczas udzielania świadczeń medycznych, zgłasza jedynie 16 proc. pracowników. W rzeczywistości problem więc może dotyczyć co najmniej 247,5 tys. pracowników ochrony zdrowia.
Anna Garus-Pakowska i Franciszek Szatko przeprowadzili badania dotyczące ekspozycji personelu medycznego na czynniki potencjalnie zakaźne. Wyniki opublikowano w 2011 roku w pracy „Ekspozycje przezskórne personelu medycznego”. W badaniu wzięło udział 151 osób – 40 lekarzy i 111 pielęgniarek. Tylko 45 proc. lekarzy zadeklarowało, że nigdy nie skaleczyło się skażonym sprzętem medycznym. W przypadku pielęgniarek była to jeszcze niższa liczba – 18,9 proc. Badanie wykazało, że spośród personelu medycznego to pielęgniarki są najbardziej narażone na zakażenia krwiopochodne i częściej ulegają skaleczeniom w miejscu pracy.
Badania Garus-Pakowskiej i Szatko wykazały także, że mniej niż połowa pracowników ochrony zdrowia zgłasza podobne incydenty przełożonym. Jako przyczynę takiego stanu rzeczy badacze wskazali m.in. niską świadomość zagrożenia zakażeniami krwiopochodnymi.
W opracowanym przez Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Chorób Zakaźnych poradniku „Zranienia ostrymi narzędziami, przewodnik po Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013r…” wymieniono inne powody, przez które pracownicy nie zgłaszają przypadków zakłuć czy skaleczeń ostrymi narzędziami medycznymi. Wśród nich znalazło się m.in. przeciążenie pracą.
W przewodniku PTEiChZ zaznaczono również, że wielu pracowników obawia się konsekwencji, które mógłby wyciągnąć wobec nich pracodawca, w tym zwolnienia z pracy. Średni koszt postępowania poekspozycyjnego sięga od 4 do 7 tys. złotych na jedno zranienie. Do kwoty tej dochodzą ewentualne koszty pośrednie, m.in. terapii chorób, które rozwinęły się wskutek zakłucia, czy koszty zwolnienia chorobowego lub renty. Wysokie koszty procedur są poważnym obciążeniem dla pracodawcy. Z tego powodu pracownicy obawiają się, że mogliby zostać obarczeni odpowiedzialnością za wypadek, do którego doszło podczas pracy, i dlatego wolą nie raportować o zdarzeniu.
Jak wyglądają procedury poekspozycyjne?
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych wprowadzono wykaz obowiązków, jakie spoczywają na pracodawcy i pracowniku w przypadku zranienia narzędziem medycznym.
Pracodawca jest zobowiązany zminimalizować ryzyko zranienia wyrobami medycznymi. Oznacza to m.in. obowiązek opracowania procedur bezpiecznego postępowania z ostrymi narzędziami oraz procedur użytkowania środków ochrony indywidualnych. Przynajmniej raz na dwa lata procedury muszą zostać ocenione i w razie potrzeby zaktualizowane.
Pracodawca musi oprócz tego zapewnić pracownikom stały dostęp do instrukcji i informacji dotyczących zasad używania wyrobów medycznych i środków ochrony. Spoczywa na nim także obowiązek prowadzenia wykazu zranień, do których doszło w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych.
W przypadku zranienia wyrobem medycznym pracownik ma obowiązek natychmiastowego zgłoszenia tego incydentu przełożonemu. Pracodawca jest zobligowany do zbadania okoliczności wypadku i podjęcia działań profilaktycznych. Obejmują one m.in. wykonanie badań laboratoryjnych i szczepień ochronnych, wdrożenie profilaktycznego leczenia poekspozycyjnego, immunoprofilaktyki czynnej i biernej oraz wykonanie niezbędnych badań dodatkowych w regularnych odstępach czasu po narażeniu.
Wdrożenie procedur poekspozycyjnych ma na celu zminimalizowanie ryzyka transmisji drobnoustrojów oraz wczesnego wykrycia zakażenia, co pozwala na natychmiastowe zastosowanie terapii. Działania należy podjąć w ciągu 1-2 godzin od incydentu i przed upływem 72 godzin.
Źródła: gov.pl
A. Garus-Pakowska, F. Szatko, „Ekspozycje przezskórne personelu medycznego”, w: „Medycyna Pracy” 2011;62(5):473–480.
PRZECZYTAJ POPRZEDNI TEKST Z CYKLU #ZAWÓDPIELĘGNIARKA:
