Niewiedza, obawa o siebie i nienarodzone dziecko – to najczęstsze przyczyny nieprzyjmowania szczepień przez kobiety będące w ciąży. Tymczasem szczepienia chronią przed zachorowaniem na choroby zakaźne, a także wpływają na odporność immunologiczną noworodka tuż po urodzeniu, a nawet do 5. roku życia. Jakie szczepienia i kiedy należy przyjąć w trakcie ciąży?
– Zmiany zachodzące w czasie ciąży mogą wpłynąć na podatność na zakażenia i cięższy przebieg chorób zakaźnych, takich jak krztusiec, grypa czy COVID-19 – czytamy w artykule pt. „Szczepienia u kobiet ciężarnych – przegląd aktualnych zaleceń” autorstwa Moniki Suorwiec, Mirosławy Kędzierskiej i Agnieszki Sikory, który pojawił się w najnowszym wydaniu czasopisma „Forum Zakażeń”. Z kolei noworodki, u których układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, narażone są na zakażenia już we wczesnym okresie życia. Odporność u nowonarodzonych dzieci jest zależna od odporności biernej, czyli uzyskanej dzięki przeciwciałom matki przechodzącym przez łożysko i po urodzeniu z mleka matki.
Jakie szczepionki należy przyjąć przed i w trakcie ciąży?
Szczepienia u kobiet w ciąży lub planujących ciążę chronią przed zachorowaniem na choroby zakaźne, a poprzez przeniesienie specyficznych przeciwciał przez łożysko lub z mlekiem matki, chronią rozwijający się płód, a także zapewniają odporność u noworodków, niemowląt i dzieci do 5. roku życia. Szacuje się, że infekcje u matek są przyczyną 10–50% martwych urodzeń oraz 25% zgonów noworodków.
W czasie ciąży kobietom zaleca się przyjęcie szczepień przeciw: krztuścowi (w III trymestrze ciąży), grypie (w II lub III trymestrze ciąży) i COVID-19 (w II lub III trymestrze ciąży). Obecnie trwają również prace nad wdrożeniem szczepień skierowanych do kobiet w ciąży, m.in.: przeciw syncytialnemu wirusowi oddechowemu i Streptococcus agalactiae.
W ramach Programu Szczepień Ochronnych w Polsce na 2023 r. dla kobiet planujących ciążę wskazane są szczepienia przeciw: odrze, śwince i różyczce (jeżeli kobieta nie zachorowała, nie wie czy chorowała lub nie przyjęła wcześniej szczepienia), ospie wietrznej, WZW typu B. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje kobietom planującym zajście w ciąże również szczepienie przeciw COVID-19.
Kobietom karmiącym można podawać wszystkie szczepionki, które są zalecane osobom dorosłym, a których nie można było podać w czasie trwania ciąży.
Układ immunologiczny kobiety w ciąży
W czasie ciąży w układzie immunologicznym kobiety zachodzi wiele zmian, a rozwijający się płód różni się w połowie genetycznie od organizmu matki. Układ odpornościowy kobiety musi dostosować się do obecności obcych antygenów.
W ciąży kobiety mogą być podatne na zakażenia i ich powikłania, m.in. ze względu na zmniejszenie komórek NK we krwi obwodowej (które biorą udział w procesie usuwania wirusów), obniżenie reaktywności Th1 (co prowadzi do zmniejszonej możliwości pozbywania się patogenów z zarażonego organizmu) czy poprzez ograniczenie dostarczania tlenu do narządów układu odpornościowego, co skutkuje pogorszeniem jego funkcji. Za spadek odporności kobiet w ciąży może być również odpowiedzialny niedobór żelaza, które wpływa na proliferację komórek układu odpornościowego aktywność cytokin oraz komórkowe szlaki efektorowe układu odpornościowego. Podatność na infekcję może zwiększać również pogrubienie, przekrwienie oraz obrzęk błon śluzowych górnych dróg oddechowych pod wpływem hormonów.
Szczepienia w czasie ciąży
Szczepionka jest preparatem biologicznym, którego zadaniem, po wprowadzeniu do organizmu, jest naśladowanie naturalnego zakażenia. W ten sposób stymulowany jest układ odpornościowy.
„Po zaszczepieniu kobieta ciężarna wytwarza swoiste przeciwciała w klasie IgG, które przenoszone są przez łożysko do płodu, oraz przeciwciała w klasie IgG, IgA i IgM, które wydzielane są do mleka matki, dzięki czemu chronią noworodka w okresie poporodowym do 5. roku życia. Transfer IgG przez łożysko rozpoczyna się około 17. tygodnia ciąży i wzrasta wraz z wiekiem ciąży oraz charakteryzuje się wyższym stężeniem przeciwciał IgG u płodu w 40. tygodniu ciąży. Przekazanie specyficznych przeciwciał przez łożysko zależy od: całkowitego stężenia IgG w surowicy matki, odstępu czasu pomiędzy szczepieniem a porodem, rodzaju podanej szczepionki”.
Kiedy przyjąć szczepienia w ciąży?
- Szczepienie przeciw krztuścowi
Większość kobiet w ciąży nie posiada wystarczającej ilości przeciwciał swoistych przeciw B. pertussis (bakteria wywołująca krztuśca), które mogą zapewnić ochronę noworodkowi. Stąd istotną rolą jest przyjęcie szczepionki, dzięki której poziom przeciwciał wzrasta, co pozwala ochronić przed zakażeniem zarówno kobietę, jak i nienarodzone dziecko.
Szczepienie przeciw krztuścowi kobietom w ciąży zaleca się między 27-36. tygodniem ciąży oraz powtarzanie szczepienia przy każdej kolejnej ciąży, ponieważ poziom przeciwciał znacznie spada w ciągu roku od przyjęcia szczepionki.
- Szczepienie przeciw grypie
W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek przeciw grypie: inaktywowane szczepionki oraz atenuowane szczepionki. Dotychczasowe badania potwierdzają stosowanie szczepionek inaktywowanych przeciw grypie u kobiet ciężarnych i niemowląt.
Szczepienia nie zwiększają ryzyka porodu przedwczesnego obumarcia płodu, urodzenia dziecka o niskiej masie urodzeniowej i nie wpływają na rozwój wad wrodzonych u dziecka, a także jego rozwój psychomotoryczny. Szczepienia przeciw grypie są zalecane kobietom w ciąży przez cały sezon epidemiczny, niezależnie od wieku ciąży. Szczególne zalecania dotyczą II i III trymestru ciąży.
- Szczepienia przeciw SARS-CoV-2
W Polsce dopuszczone są cztery szczepionki przeciw COVID-19 – szczepionki mRNA: Comirnaty (Pfizer/BioNTech) i Spikevax (Moderna), oraz wektorowe: Jcovden (Janssen) i Vaxzevria (AstraZeneca). Kobiety w ciąży nie są szczególnie bardziej narażone na zakażenie SARS-CoV-2 niż kobiety niebędące w ciąży, jednak w ciąży wzrasta ryzyko ciężkiego przebiegu choroby.
Od kwietnia 2021 r. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje szczepienie kobiet ciężarnych przeciw COVID-19. Obecnie nie istnieją badania mówiące o negatywnym wpływie szczepienia na rozwój płodu. Każdy przypadek szczepienia, według rekomendacji Towarzystwa, należy jednak konsultować z lekarzem prowadzącym ciążę, a jeżeli to możliwe – przesunąć szczepienie po okresie organogenezy (procesie tworzenia się wszystkich niezbędnych narządów u dziecka).
We wstępnej analizie kobiet w ciąży, które przyjęły szczepienie przeciw COVID-19 szczepionką mRNA, nie zaobserwowano żadnych niepokojących sygnałów dotyczących bezpieczeństwa szczepień. Najczęstszymi działaniami niepożądanymi były: ból w miejscu wkłucia, ból głowy, mięśni, gorączka, dreszcze. Szczepienie COVID-19 nie wpływa negatywnie na przebieg ciąży i nie powoduje powikłań u noworodków. Szczepionka indukuje natomiast silną odpowiedź immunologiczną matki oraz przezłożyskowy transfer przeciwciał wykrywanych w krwi pępowinowej 16 dni po pierwszej dawce szczepienia. Szczepienie przeciw COVID-19 w szczególności zaleca się w II lub III trymestrze ciąży.
Więcej o aktualnych zaleceniach dotyczących szczepień u kobiet w ciąży przeczytasz w najnowszym artykule w czasopiśmie „Forum Zakażeń”.
Serdecznie zapraszamy również do rejestracji na konferencję III Forum Zakażeń, podczas której kompleksowo pochylimy się nad tematyką prewencji i leczenia zakażeń. W interdyscyplinarnym gronie specjalistów spotkamy się już w dniach 16-18 października 2023 r. w Cukrowni Żnin. Serdecznie zapraszamy do rejestracji osoby zawodowo związane z medycyną oraz studentów wszystkich kierunków medycznych na stronie: https://fz2023.pl/.
Źródło: M. Surowiec, M. Kędzierska, A. Sikora, „Szczepienia u kobiet ciężarnych – przegląd aktualnych zaleceń”, „Forum Zakażeń” 2023;14(1), str. 25-30
