Padaczka jest poważną chorobą neurologiczną, która powoduje nieprawidłową aktywność elektryczną mózgu. Na świecie choruje na nią około 50 mln osób, a w Polsce około 300 tys. Każdego roku w naszym kraju diagnozuje się około 27 tys. nowych zachorowań. 14 lutego obchodzimy Dzień Chorych na Padaczkę.

Padaczka jest najczęstszą chorobą neurologiczną wieku dziecięcego. W 75 proc. przypadków początek padaczki ma miejsce przed 19. rokiem życia. Przyczyną choroby niekiedy są czynniki genetyczne, jednak w większości przypadków nie jest ona zdefiniowana.

Kto jest narażony na zachorowanie na padaczkę?

Wyróżnia się trzy typy padaczek:

• objawową – gdy przyczyna choroby jest znana, np. wada mózgu;
• kryptogenną – choroba ma cechy objawowe, lecz nie ustalono czynnika przyczynowego;
• idiopatyczną – czynnikiem wystąpienia choroby jest genetyka.

Około 10-15 proc. wszystkich przypadków padaczki może być skutkiem obciążenia genetycznego. Ponadto chorobę mogą wywołać zmiany prenatalne, ponieważ przed urodzeniem lub w trakcie narodzin dzieci podatne są na uszkodzenia mózgu. W grupie ryzyka znajdują się również osoby po 60. roku życia oraz pacjenci z demencją. Przyczyną padaczki mogą być zaburzenia rozwojowe (np. wynikające z autyzmu lub neurofibromatozy), choroby zakaźne (np. zapalenie opon mózgowych, AIDS, wirusowe zapalenie mózgu), udar (u osób powyżej 35 lat), guz mózgu (w rzadkich przypadkach).

Czym są napady padaczkowe?

Do padaczki dochodzi poprzez nagły wzrost aktywności elektrycznej w mózgu lub jego określonym obszarze. Powoduje to tymczasowe zakłócenie między neuronami, co objawia się nagłymi i napadowymi wyładowaniami elektrycznymi. Napad padaczkowy jest manifestacją gwałtownego, nadmiernego i nieprawidłowo synchronizowanego wyładowania grupy neuronów. Chory zazwyczaj traci świadomość, a sam napad jest krótkotrwały. Napadom nie zawsze towarzyszą gwałtowne ruchy i drgawki. Chory może jednak doświadczać omamów węchowych lub słuchowych, a atakom może towarzyszyć utrata przytomności, nieruchome spojrzenie lub mimowolnie powtarzające się gesty. U chorych na padaczkę ataki powtarzają się.

Napad padaczkowy mogą wywołać różne czynniki, np. migające światło, hałas, przestrach, gorąca kąpiel, a nawet dotyk, myślenie czy spożywanie posiłku. Ponadto napad mogą prowokować: stres, gorączka, niskie stężenie cukru we krwi, niektóre leki i substancje, brak snu, zmiany hormonalne, zbyt gwałtowna zmiana lub odstawienie leku przeciwpadaczkowego. Chory na padaczkę w większości przypadków ma ten sam typ napadu. Wyróżnia się kilka rodzajów napadów padaczkowych:

• proste napady padaczkowe – dotyczą ograniczonego obszaru mózgu. Chory pozostaje przytomny, może odczuwać mrowienie, napięcie w części ciała, doświadczać halucynacji zapachowych, wzrokowych, smakowych lub przeżywać niekontrolowane emocje. Tego rodzaju napady trwają zwykle kilka minut;
• złożone napady częściowe – chory jest w stanie zmienionej świadomości i nie reaguje na stymulacje, a jego spojrzenie jest nieruchome. Może wykonywać mimowolne i powtarzalne gesty, ale gdy napad się kończy chory zazwyczaj niewiele pamięta z tego, co się wydarzyło;
• uogólnione napady – dotyczą całego mózgu. Dzielą się na napady:

– niedrgawkowe – zwykle występują w dzieciństwie, trwają kilka sekund i może im towarzyszyć mruganie powiekami, utrata kontaktu z otoczeniem,

– toniczno-kloniczne – atak trwa krócej niż 2 minuty, pojawiają się uogólnione drgawki odbywające się w dwóch fazach – tonizującej, a następnie klonicznej. Podczas fazy tonicznej chory może krzyczeć, a potem zemdleć. Ciało sztywnieje, szczęka napina się. Faza trwa zwykle mniej niż 30 sekund. W fazie klonicznej chory wpada w konwulsje, oddychanie może stać się bardzo nieregularne. Atak trwa mniej niż minutę. Chory jest następnie zdezorientowany, odczuwa bóle głowy, senność;

• napady miokloniczne – objawiają się nagłym potrząsaniem rękami i nogami, atak trwa około kilku sekund. Napad może być pojedynczy lub być serią ataków;
• napady atoniczne – to rzadkie ataki, podczas których chory upada z powodu nagłej utraty napięcia mięśniowego. Przytomność wraca po kilku sekundach, a osoba jest w stanie wstać i dalej chodzić.

Padaczka może trwać całe życie, jednak w niektórych przypadkach ataki ustępują. Jeżeli choroba pojawiła się w młodym wieku, napady mogą ustać. U około 20 do 30 proc. chorych rozwija się przewlekła epilepsja, ale u 70-80 proc. drgawki udaje się wyeliminować lekami.

Jak zachować się w razie ataku padaczki?

Przede wszystkim nie można zatrzymać napadu padaczki, który już się rozpoczął. W tym czasie nie należy unieruchamiać chorego i nie ruszać go, chyba że znajduje się w niebezpiecznej pozycji, która może spowodować obrażenia. Z zasięgu chorego należy natomiast usunąć wszelkie przedmioty, które również mogą spowodować obrażenia. Warto także rozwiązać krawat lub poluzować kołnierz chorego. Nie należy wkładać niczego do ust tej osoby. Po zakończeniu napadu można umieścić głowę na poduszkę lub złożoną odzież i przekręcić osobę chorą na bok – pozwoli to oczyścić drogi oddechowe i przyspieszyć przepływ śliny. Trzeba również upewnić się, że chory może swobodnie oddychać. Osoba ta potrzebuje chwili czasu, żeby odpocząć.

W niektórych przypadkach konieczne jest wezwanie pomocy, a szczególnie, kiedy atak trwa dłużej niż 5 minut (przedłużone ataki mogą być śmiertelne), napad pojawi się chwilę po pierwszym lub gdy utrata przytomności utrzymuje się kilka minut po zakończeniu ataku. Wezwanie pogotowia jest konieczne również, gdy nie powracają stan świadomości i oddech, chory ma wysoką gorączkę, czuje się wyczerpany, skaleczył się lub gdy jest to jego pierwszy atak. Pomoc należy wezwać również, gdy napad pojawił się u kobiety w ciąży lub chorego na cukrzycę.

W jaki sposób diagnozuje się padaczkę?

W procesie diagnostyki zalecane są badania neurologiczne, podczas których lekarz ocenia zachowanie pacjenta, jego zdolności motoryczne i funkcje umysłowe, a także inne czynniki określające rodzaj epilepsji. W praktyce klinicznej w celu wykrycia padaczki zaleca się również badanie krwi, co pozwoli na wykrycie objawów infekcji, mutacji genetycznych lub innych stanów, które mogą być związane z napadami. W diagnostyce choroby eksperci proponują również badania mające na celu wykrycie nieprawidłowości mózgu:

• elektroencefalogram (EEG) – elektrody umieszczone na skórze głowy pacjenta rejestrują aktywność elektryczną mózgu;
• tomografia (CT) – promieniowanie rentgenowskie wykorzystywane jest do uzyskania obrazów mózgu. Na ich podstawie można określić nieprawidłowości, które powodują drgawki (np. guzy, krwawienia, torbiele);
• rezonans magnetyczny (MRI) – również pozawala wykryć zmiany w mózgu, które powodują ataki;
• testy neuropsychologiczne – dzięki nim lekarz ocenia sprawność poznawczą pacjenta m.in. pamięć, płynność werbalną, i ocenia, które obszary mózgu mogą być dotknięte chorobą.

Jak leczy się padaczkę?

U większości pacjentów przyjmowanie leków przeciwdrgawkowych pozwala całkowicie zatrzymać napady lub zmniejszyć liczbę oraz intensywność ataków. Leki przeciwdrgawkowe mogą powodować senność, zmęczenie, a także przybieranie na wadze. Inne możliwe działania niepożądane obejmują depresję, utratę koordynacji, problemy z mową, ekstremalne zmęczenie.

Pacjenci, u których napady nie wystąpiły przez około 2-3 lata mogą rozpocząć odstawianie leków w konsultacji z lekarzem. Natomiast, jeżeli leczenie nie przyniesie oczekiwanych rezultatów w praktyce klinicznej możliwe jest przeprowadzenie operacji. Zabieg polega na wykonaniu nacięcia w części mózgu, która związana jest z atakami padaczkowymi. Czasem konieczne jest całkowite usunięcie tej części, jeżeli nie doprowadzi to do naruszenia podstawowych funkcji życiowych. Do innych metod leczenia zalicza się: „nóż gamma” – czyli napromieniowanie obszaru odpowiedzialnego za napady, stymulację nerwu błędnego przez implant – pod skórę klatki piersiowej wszczepiane jest urządzenie, które stymuluje nerw błędny poprzez wytwarzanie impulsu co 5 minut.

W jaki sposób można zapobiegać padaczce?

Istnieją sposoby pozwalające na ograniczenie napadów. Pacjenci powinni unikać czynników wywołujących ataki, np. silnych emocji, intensywnych ćwiczeń fizycznych, głośnej muzyki, migających świateł, napięcia, braku snu. Kluczowym elementem pozwalającym na zapobieganie napadom padaczkowym jest również zbilansowana dieta. Eksperci zauważają, że na zmniejszenie ataków wpływa nagromadzenie ketonów w układzie krwionośnym. Dlatego niektórym chorym zalecana jest dieta ketogenna polegająca na spożywaniu małej ilości węglowodanów i zwiększeniu spożycia tłuszczów oraz białka. Wdrożenie diety należy jednak szczegółowo skonsultować z lekarzem.

Chorzy na padaczkę powinni również dbać o siebie na co dzień. Kluczowe jest stosowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Ponadto na dobrą kondycję wpływa odpoczynek, sen, a także ćwiczenia. Chorzy nie powinni pić alkoholu i palić papierosów, pić kawy, herbaty i napojów kofeinowych, a także jeść czekolady.

Źródła: wl.uwm.edu.pl, pacjent.gov.pl

Przeczytaj także: Naukowcy odkryli nowe molekuły, które mogą pomóc w leczeniu opornej padaczki