– Sport i myślenie idą w parze. Jak człowiek nie czyta, to mózg gorzej pracuje. Podobnie jest z mięśniami. Jeśli nie ćwiczymy – zanikają. Jest to szczególnie ważne w przypadku organizmu młodego człowieka, który się rozwija. Dlatego naszym zadaniem jest odróżnić zdrowotną aktywność fizyczną od tej, która jest potencjalnie niekorzystna – mówi dr Miszczak-Knecht.

Obniżona sprawność fizyczna dzieci i młodzieży najczęściej nie wynika z ograniczeń fizjologicznych, lecz ze stanu przewlekłej małej aktywności. Sport pomaga uzyskać nie tylko wymarzoną sylwetkę i dobre samopoczucie, lecz także zapobiec wielu chorobom. Współczesne podejście kardiologów sportowych stawia na rozwój maksymalnej sprawności fizycznej w granicach fizjologicznych możliwości jednostki.

Tomasz Nowak, Evereth News: Pani doktor, czym różni się klasyczna kardiologia od tej w ujęciu sportowym?

Dr Maria Miszczak-Knecht: – Kardiologia sportowa jest fragmentem klasycznej kardiologii. Dotyczy problemów układu krążenia u sportowców lub pacjentów, którzy mają problemy kardiologiczne, a chcą uprawiać sport. W obu grupach zachodzą inne zmiany w układzie krążenia. Szczególnie ważna jest grupa dzieci z wadami wrodzonymi serca, dzieci, które powinny być aktywne fizycznie, a nie zawsze ich choroba na to pozwala.

Chodzi o odróżnienie zmian adaptacyjnych od tych, które są potencjalnie szkodliwe? 

– Tak. U sportowców dochodzi do zmian adaptacyjnych w układzie krążenia na skutek treningu. Musimy te zmiany monitorować, aby nie dopuścić do niepożądanych zdarzeń kardiologicznych. Druga populacja to są osoby, które mają chorobę kardiologiczną i chcą być aktywne sportowo. Są to pacjenci z bardzo różnymi schorzeniami układu krążenia. Odróżnienie zmian adaptacyjnych od tych, które są już zmianami patologicznymi nie jest wcale łatwe.

Czy choroby układu krążenia wykluczają aktywność sportową? 

– Nie. Przeciwnie. W większości takich przypadków aktywność fizyczna jest niezbędna dla zdrowego rozwoju. Wiedza postępuje z roku na rok. Mamy coraz więcej zaleceń i wytycznych, jak postępować w mniej oczywistych przypadkach. Jesteśmy w stanie z coraz większą precyzją określić, co jest dobre, a co złe dla pacjentów z chorobami układów krążenia. W poszczególnych obszarach różnych chorób kardiologicznych są określone pewne ograniczenia aktywności. Nie wykluczamy jej jednak, tak jak to było kiedyś.

Czyli jak? 

– Na przestrzeni lat mojej pracy zawodowej wiele się zmieniło. Przede wszystkim zaczynamy inaczej postrzegać pacjentów, którzy mają schorzenia kardiologiczne. Do tej pory w większości sytuacjach pacjenci nie byli dopuszczani do wysiłku fizycznego. Dzisiaj jest inaczej, wręcz zalecamy im ten wysiłek.

Z czego wynika ta zmiana? 

– Zaczynamy inaczej rozumieć aktywność fizyczną. Następuje ewolucja sposobu myślenia o wysiłku. Jako lekarze i społeczeństwo zaczynamy ją postrzegać w szerokim świetle profilaktyki zdrowotnej. Zarówno w aspekcie kardiologii sportowej, jak również w sposobie podejścia do życia i cieszenia się z tego życia przez osoby, które mają problemy kardiologiczne. To są ogromne zmiany. Mamy też coraz więcej dowodów, które pozwalają nam dopuszczać pacjentów do aktywności sportowej. Badania dowodzą, że wysiłek jest zalecany ze wszech miar. Również w sytuacjach, w których do tej pory był zakazany, okazuję się, że możemy go używać. Niezależnie, czy mówimy o nadciśnieniu tętniczym czy zaburzeniach metabolicznych – sport pomaga nam leczyć choroby i zapobiegać powikłaniom. Trzeba to tylko robić rozsądnie, z uwzględnieniem indywidualnego charakteru zmian patologicznych u danej osoby.

Na jakiej podstawie dobierane są rodzaje aktywności fizycznej? 

– W zależności od patologii, którą osoba posiada, wyniki badań i zalecenia pozwalają nam na doprecyzowanie zakresu wysiłku oraz jego typu. Nie każdy będzie dobry. Wspólnie z pacjentem jesteśmy w stanie wybrać ten rodzaj aktywności, który będzie pacjentowi odpowiadał. Będzie go lubił. Jeden woli pływać, inny jeździć na rowerze. Przede wszystkim szukamy takiego rodzaju wysiłku fizycznego, który w konkretnej patologii układu krążenia nie będzie szkodliwy.

Jakie badania pozwalają wykryć wady układu krążenia? 

– Podstawowym badaniem jest badanie echokardiograficzne. Ocenia zaburzenia hemodynamiczne w przepływie krwi, czyli zwężenia, niedomykalności na poziomie zastawek, szczelności naczyń, przeciążenia objętościowe lub ciśnieniowe powstałe na skutek wad poszczególnych jam. Natomiast czynność serca oceniają takie badania elektrokardiograficzne, jak standardowe EKG i badanie met. Holtera. To są dwa podstawowe badania. W rzadszych sytuacjach w grę może wchodzić test wysiłkowy, rezonans magnetyczny.

Powszechną przyczyną wielu chorób układu krążenia i powikłań jest otyłość. Według statystyk WHO ponad miliard osób na świecie jest otyła. Jak sytuacja wygląda w Polsce? 

– Sytuacja w Polsce wygląda tragicznie. Mamy krzywą rosnącą dzieci i młodzieży z otyłością. To jest ogromny problem. Sport jest szczególnie ważny dla tej grupy pacjentów. Ponieważ organizmy dzieci ciągle się rozwijają, poprzez określony wysiłek fizyczny wspierane są naturalne procesy rozwojowe. W ten sposób buduje się magazyn na całe życie. Nie chodzi tutaj tylko o ogólną sprawność fizyczną, lecz także m.in. o rozwój zdrowych stawów i kości, zdrowy kręgosłup lub zdrowe naczynia wieńcowe.

A nawyki? 

– Też. W okresie dorastania rozwijają się przy okazji naturalne nawyki do wysiłku fizycznego, które potem zostają na całe lata. Dlatego jest to ogromnie ważne, żeby je wszczepiać jak najwcześniej i nie ograniczać dzieci w aktywności sportowej. Zmieniamy sposób myślenia i musimy zmienić sposób myślenia społeczeństwa. Tak, jak to jest tylko możliwe.

Co można zrobić? 

– Należy przede wszystkim zmienić sposób myślenia lekarzy, którzy na co dzień zajmują się dziećmi i młodzieżą. Są to przede wszystkim pediatrzy i lekarze rodzinni. Oni są najczęściej tym ogniwem między specjalistą a pacjentem. Część z nich dotychczas nie podejmowała decyzji związanych z dopuszczeniem dziecka do aktywności sportowej. Zmiany te zostały wymuszone poprzez przepisy prawne. Przez to sami lekarze nie do końca czują się pewnie w tej roli.

Spotkania i rozmowy też pomagają. Przed nami 14. Konferencja Sekcji Kardiologii Sportowej. O czym będzie mowa, kto jest jej adresatem?

– Takie spotkania jak konferencja SKS rozszerzają horyzonty. Obok wykładów dydaktycznych, których wiodącymi tematami będzie obrazowanie w kardiologii sportowej oraz genetyka w sporcie, zaplanowaliśmy warsztaty. Tradycją są warsztaty elektrokardiograficzne omawiające zapisy EKG, zarówno pediatryczne, jak i u osób dorosłych. Tematyka wykładów i warsztatów jest dedykowana nie tylko kardiologom, ale również lekarzom sportowym i podstawowej opieki zdrowotnej, czyli lekarzom tych specjalności, do których w pierwszej kolejności „trafiają” sportowcy – obecni oraz ci przyszli.

Dr n. med. Maria Miszczak jest kardiologiem dziecięcym w Klinice Kardiologii w Instytucie „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”, Konsultantką Krajową w dziedzinie kardiologii dziecięcej oraz przewodniczącą Sekcji Kardiologii Sportowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.